government shutdown

အမေရိကန် အစိုးရ လုပ်ငန်းတွေ ရပ်ဆိုင် (government shutdown)နိုင်တဲ့ ပြဿနာဟာ နှစ်တိုင်း ဖြစ်နေတယ်။ စက်တင်ဘာလကုန်လို့ နောင်နှစ်အတွက်  ငွေကြေး အသုံးစရိတ်ပြဌာန်းသတ်မှတ်တဲ့ အခါတိုင်း အစိုးရမှာ လိုငွေပြနေတယ်။ အစိုးရမှာ လုံလောက်တဲ့ ပိုက်ဆံ ရှိမနေဘူး။

အရင်တုံးကတော့ သိပ်ပြီး အာရုံ မစိုက်ဘူး။ အချိန်တန်ရင် ညှိနှိုင်းလို့ ရသွားလိမ့်မယ်။ ထုံးစံအတိုင်း အစိုးရက ငွေချေးပြီး နှောင်နှစ်အတွက် အစိုးရ အလုပ်တွေ လည်ပတ်နိုင်အောင်၊ ဝန်ထမ်းတွေ လစာပေးနိုင်အောင် လုပ်လိမ့်မယ်လို့ တွက်ဆထားတယ်။

သို့သော် အစိုးရ‌ချေးငွေက နှစ်စဥ် တဖြည်းဖြည်းနဲ့ များလာတယ်။ ကိုယ်တိုင် Department of Defense မှာ နည်းပညာ contractor တစ်ယောက်အနေနဲ့ ဝင်လုပ်တော့မှ အဲဒီ ရိုက်ခတ်မှုကို သိလာတယ်။

အစိုးရနဲ့ ဆိုင်တဲ့ ရုံးတွင်း စာတွေ ကို ဖတ်လာရတယ်။ အစိုးရ အသုံးစရိတ်အတွက် လိုအပ်တဲ့ ချေးငွေ ပမာဏကို ကွန်ဂရက် လွတ်တေ် နဲ့ သမ္မတ သဘောတူညီချက် မရရင် ဘာတွေ ပြင်ဆင်ထားရမယ်၊ သဘောတူညီချက် ရခဲ့သော် ဘာတွေ ပြင်ဆင်ထားရမယ် ဆိုတဲ့ အကြောင်းတွေပေါ။

သို့သော် ကျွန်တော်က နည်းပညာနဲ့ လုပ်နေတဲ့ အတွက် ကျွန်တော်ရဲ့ အစိုးရအလုပ်က ထိခိုက်မှု မရှိဘူးလို့ ပြောရမည်။ မရှိမဖြစ် (essential) အလုပ်လို့ သူတို့က သတ်မှတ်ကြသည်။ သို့သော် ကျွန်တော်တို့ နည်းပညာတွေကို အသုံးပြုမည့် အစိုးရ ဝန်ထမ်းတွေ (nonessential government employees)ကတော့ အစိုးရ အသုံးစရိတ် မရှိခဲ့သော် အလုပ်နားရမယ်။ လစာ မရဘူး အစရှိသည့် ဆိုးကျိုးတွေ ရှိလာနိုင်သည်။ ထိုမှ တဆင့် သူတို့ ရဲ့ အိမ်ကြွေး၊ ကားကြွေး၊ လစဥ် မှီခိုနေရသော လစာ တို့ အခက်အခဲ ရှိလာနိုင်သည်။ ဘဏ်လုပ်ငန်းတို့ လည်း အစိုးရ ဝန်ထမ်းတို့ အတွက် အတိုးအလျော့ လုပ်ရတော့ မည်။

နှစ်စဥ် နှစ်တိုင်း ကွန်ဂရက် လွတ်တော် မှာ ရီပတ်ပလစ်ကန်နှင့် ဒီမိုကရက် တို့ ညှိနှိုင်းရသည်။ အကြမ်းဖြင်းအားဖြင့် ဒီမိုကရက်တို့  အစိုးရချေးငွေကို တိုးမြှင့်ပြီး ဝန်ထမ်းတွေကို အလုပ်မပျက် ပိုနေမြဲ ကျားနေမြဲ ဖြစ်စေချင်သည်။ ထိုအခါ ရီပန်ပလစ်ကန်တို့က အစိုးရချေးငွေကို တိုးမြှင့်ယူချင်ရင် အခြား အသုံးစရိတ်တွေကို လျောရ မည်လို့ အကျပ်ကိုင်သည်။ ဥပမာ ကျောင်းသားတွေရဲ့ အကြွေးကို လျော်ပစ်တာမျိုး မလုပ်ဖို့ တောင်ဆိုကြသည်။

ဥပဒေက သတ်မှတ်ထားသည်။ အစိုးရအနေဖြင့် အသုံးစရိတ်အတွက် သတ်မှတ်ထားသော အတိုင်းအတာ ပမာဏ အထိသာ ငွေချေးယူလို့ ရသည်ဟု။ နှစ်စဥ် နှစ်တိုင်း ထိုပမာဏကို တိုးမြင့် လာခဲ့သည်။ သမ္မတနှင့်လွတ်တော်က အသုံးစရိတ်အတွက် ဘောတူညီ ချက်ရပါက ဥပဒေက ခွင့်ပြုရသည်။ 

သဘောတူညီချက် မရလို့ အစိုရတွင် ပိုက်ဆံမရှိခဲ့ပါက အစိုးရက ပေးစရာရှိသည့် ဝန်ထမ်းလစာများ၊ အစိုးရ ကန်ထရိုက် လုပ်အားခများ ကို မပေးနိုင်တော့ ချေ။ ထိုအခါ တိုင်းပြည် အနေဖြင့် အကြွေးမဆပ်နိုင်ခြင်း defaulting ဖြစ်သည်။ 

ထိုသို့ အစိုးရက အကြွေးမဆပ်နိုင်သည့် အခါ စီးပွားရေးအရ ဆိုးကျိုးတွေ အများကြီး ဖြစ်လာနိုင်သည်။

စိတ်ဝင်စားစရာ ကောင်းတာက နောက်တက်လာမည့် သမ္မတသစ် ထရမ့်က လိုအပ်တဲ့ ချေးငွေ ပမာဏသတ်မှတ်ချက်ကို တိုးမြင့်ပြီး အစိုးရ ယန္တရားကို ပုံမှန်အတိုင်း ဆက်သွားချင်သည်။ 

ထို့အပြင် ထရမ့်က ထိုကဲ့သို့  ချေးငွေ ပမာဏ သတ်မှတ်ချက်ကို ဖျက်ပစ်ချင်သည်။ ချေးငွေ ပမာဏ မရှိတော့ပါ အစိုးရအနေဖြင့် ကြိုက်သလောက်ယူ၊ ကြိုက်သလောက် သုံး ဆိုသည့် သဘောမျိုး လည်း ဖြစ်သည်။ အစိုးရက အကြွေးမဆပ်နိုင်သည့် အဖြစ်မျိုးလည်း မဖြစ်တော့ဘူးလို့ ယေဘူယ ယူဆလို့ ရသည်။ 

ဇီဝအရင်းအမြစ်ခိုးယူမှု သို့မဟုတ် biopiracy

ဇီဝအရင်းအမြစ်ခိုးယူမှုအကြောင်းကို လေ့လာတော့ မေးခွန်းတွေ အများကြီး ရှိခဲ့သည်။ လူ့အဖွဲ့အစည်း တိုးတက်ပြောင်းလဲရေး ရှု့ထောင့်၊ နည်းပညာ ဆန်းသစ်တီထွင်ရေး ရှု့ထောင့် အစရှိသဖြင့် ဖက်ပေါင်းစုံမှ မေးခွန်းများကို သဟဇာတဖြစ်အောင် မေးခွန်းထုတ်မိသည်။

သို့သော်ငြားလည်း ဇီဝအရင်းအမြစ်ခိုးယူမှုအကြောင်းကို အကျဥ်းရုံး၍ခြုံငုံသုံးသပ်ကြည့်မိသည့်အခါ  လွတ်လပ်သောအတွေးအခေါ် ၊ ကျယ်ပြန်သော အမြင်ရှု့ ထောင့်၊ စာနာ နားလည်တတ်သော လူမှုရေးကျင့်ဝတ်တို့ ရှိရမည်လို့ အခြေခံအားဖြင့် နားလည်မိ သဘောပေါက်မိသည်။

နိုင်ငံအမျိုးမျိုး၊ မျိုးနွယ်စုအသီးသီး၊ နေရာဒေသအစုံစုံတို့တွင် နှစ် ရာပေါင်းများစွာ မျိုးဆက် တဆက်ပြီးတဆက် လက်ဆင့်ကမ်း အမွေဆက်ခံလာသော အသိပညာများ၊ အတတ်ပညာများ၊ ဇီဝပိုင်းဆိုင်မှု သဘာဝ အရင်းအမြစ်များ ရှိကြသည်။

ဥပမာ အနည်းငယ်မျှ ပြောရသော်

၁။ ဒန်ပေါက်ဆန်ဟုခေါ် သော ဗတ်စမတီဆန် (Basmati rice) သည် အန္ဒိယနိုင်ငံမှလယ်သမားတို့ မျိုးရိုးစဥ်ဆက် ပိုင်ဆိုင်ပြီး စိုက်ပျိုးသော ဆန်မျိုးစိတ်ဖြစ်သည်။ 

၂။ စံပယ်ဆန်မွှေးဟုခေါ်သော ဟောင်းဟော်မလိ(Jasmine rice) သည် ယိုးဒယားနိုင်ငံရဲ့ မူလပိုင် ဆန်မျိုးစိတ်ဖြစ်သည်။ 

၃။ သနပ်ခါးသည် နေပူဒဏ်ကို ကာကွယ်ပေးသည့် မြန်မာရိုးရာ အရည်ပြားလိမ်း၊ မျက်နှာလိမ်း အလှကုန် အမျိုးအစားဖြစ်သည်။

ထိုကဲ့သို့ပင် နှစ်ပေါင်းများစွား မျိုးရိုးစဥ်ဆက်အလိုက် သုံးစွဲလာသော သဘာဝတိုင်းရင်းဆေးများ၊ သဘာဝ ဟင်းခတ် အမွေးအကြိုင်များ၊ ဒေသထွက် အသီးအနှံပင်များလည်း ရှိကြသည်။ မျိုးရိုးစဥ်ဆက် လက်ဆင့်ကမ်း အမွေဆက်ခံလာသော အသိပညာ၊ အတတ်ပညာ၊ သဘာဝ မျိုးစိတ်တို့သည် ထိုဒေသ၊ ထိုလူမျိုးတို့၏  ယဥ်ကျေးမှု အမွေအနှစ်လည်းဖြစ်သလို ‌ဒေသပိုင် ဇီဝအရင်းအမြစ်လည်း ဖြစ်ကြသည်။

သို့ရာတွင် ခေတ်မှီတိုးတက်သော နိုင်ငံတို့မှ စီးပွားရေးလုပ်ငန်းရှင်တို့သည် အခြားနိုင်ငံ ဒေသတို့မှ မျိုးနွယ်စု လူမျိုးတို့ရဲ့ မျိုးရိုးစဥ်ဆက် လက်ဆင့်ကမ်း အမွေဆက်ခံလာသော ပညာရပ်၊ သဘာဝ အရင်းအမြစ်တို့ကို လွယ်လင့်တကူ ခိုးယူကြသည်။ အခြားနိုင်ငံမှ မျိုးစိတ်တို့ကို ယူပြီး နည်းပညာဖြင့် ပြုပြင်ပြောင်းလဲကြသည်။ 

တနည်းအားဖြင့်ဆိုရသော် အခြားနိုင်ငံမှာ ရှေးဟောင်းပညာရပ် အသိပညာတို့ကို အခြေပြုပြီး ဆန်းသစ်ထီထွင်ကာ နိုင်ငံတကာစျေးကွက်တွင် အကျိုးအမြတ်ရအောင် ထုပ်လုပ်ရောင်းချကြသည်။ ထိုမှ တဆင့် မျိုးစိတ်ပိုင်ဆိုင်မှု၊ ဆေးပညာပိုင်ဆိုင်မှု အစရှိသဖြင့် တဦးတည်းပိုင်ဆိုင်မှု မူပိုင်ခွင့် ကို လုပ်ယူကြသည်။

ထင်ရှားသော သာဓကများမှာ

၁။ Yves St. Laurent လို့ ခေါ် တဲ့ ပြင်သစ်နိုင်ငံမှ ကမ္ဘာကျော်ရေမွှေးကုမ္ပဏီ တခုသည် ဖိလစ်ပိုင်နိုင်ငံမှ Ylang-Ylang (Cananga odorata) ဟုခေါ်သော စကားဝါပန်းကို အသုံးပြုပြီး နှစ်ပေါင်း ၂၀-‌ကျော် ရေမွှေးထုပ်လုပ်ရောင်းခဲ့သည်။ စကားဝါပန်းသည် အရှေ့ တောင်အာရှနိုင်ငံများရဲ့ မျိုးစိတ်ဖြစ်သည်။ မြန်မာနိုင်ငံတွင်လည်း ပေက်သည်။ ဖိလစ်ပိုင်နိုင်ငံတွင် ပေါက်သော စကားဝါပန်သည် အမွှေးဆုံးဖြစ်သည်ဟု ဆိုကြသည်။ 

သို့သော် Yves St. Laurent ကုမ္ပဏီသည် ဖိလစ်ပိုင်နိုင်ငံမှ စကားဝါပန်း မျိုးစိတ်ကိုယူပြီး အာဖရိကတွင် ပြောင်းလဲစိုက်ပျိုးခဲ့သည်။ စိုက်ပျိုးခွင့် မူပိုင်ခွင့်ကိုလည်း ထိုကုမ္ပဏီမှ တဦးတည်း ယူခဲ့သည်။

၂။ တမ်ပေး (Tempeh) ဟုခေါ်သော အစားအစာတမျိုးသည် အင်ဒိုနီးရှားနိုင်ငံ ဂျာဗားလူမျိုးစုများ ရှေးအစဥ်အဆက်မှ စားသုံးသော အစားအစာတမျိုးဖြစ်သည်။ ပဲပုတ်ကို ကြာရှည်ခံအောင် အချဥ်ဖေါက်ပြီး လွယ်လင့်တကူ ကြော်စား၊ကင်စာလို့ ရအောင် အပြားထူထူး လုပ်ထားသော စားစရာတမျိုး ဖြစ်သည်။ သို့ရာတွင် ထိုကဲ့သို့ ပဲပုတ် အချဥ်ဖေါက် လုပ်ငန်းမူပိုင်ခွင့် အများအပြားကို ဂျပန်နိုင်ငံမှ ကုမ္ပဏီများက ရယူထားကြသည်။

၃။ စတီ‌ဗီးယား (stevia) လို့ ခေါ်တဲ့ သကြား အစားထိုး စားစရာအပင်မျိုးစိတ်ဟာ ပါရာဂွေးနိုင်ငံမှ ဒေသခံလူမျိုးစုတွေ ရှေးနှစ်ပေါင်များစွာကတည်းက လက်ဆင့်ကမ်းအမွေဆက်ခံခဲ့သော စားစရာမျိုးဖြစ်သည်။ စတီ‌ဗီးယားအပင်သည် ပါရာဂွေးနိုင်ငံ ဒေသခံကုန်းမြေတွင် အလေ့ကျပေါက်လေ့ရှိပြီး အရွက်သည် အချိုဓါတ်ကို ပေးသည်။ စတီ‌ဗီးယားအပင်ကို ဒေသခံလူမျိုးစုတို့ ရှေးအစဥ်အဆက်မှ သဘာဝဆေးပင်အဖြစ် အသုံးပြုကြသည်။ 

သို့သော် ယခုအခါ မြေ‌‌‌ဧကအမြောက်အမြားကို စက်မှုလုပ်ငန်းရှင်ကုမ္ပဏီတို့က ဝယ်ယူပြီး အခြားစားသုံးသီးနှံပင်များ စိုက်ပျိုးကြသည်။ ပါရာဂွေးနိုင်ငံ ဒေသခံကုန်းမြေတို့တွင် စတီ‌ဗီးယားအပင်တို့ မျိုးတုံးပြီး လုပ်ငန်ရှင်တို့က စတီ‌ဗီးယားအပင်မျိုးစိတ်ကို အခြားနေရာဒေသတွင် စီးပွားဖြစ် အမြောက်အမြား စိုက်ပျိုးကြသည်။

အရင်းရှင် စီးပွားရေးလုပ်ငန်းတို့သည် နိုင်ငံအသီးသီးမှ ဒေသခံလူမျိုးစုတို့၏ ရှေးအစဥ်အဆက် ကျင့်သုံးသော အသိပညာရပ်များ၊ ဇီဝမျိုးစိတ်တို့ကို လွယ်လင့်တကူ  ယူငင်အသုံးချပြီး ပိုမိုကောင်းမွန်အောင် တီထွင်ကာ မူပိုင်ခွင့်ကို ရယူကြသည်။ ထိုမှတဆင့် အရင်းရှင်စီးပွားရေး စျေးကွက်အရ အကျိုးအမြတ်ရအောင် လုပ်ဆောင်ကြသည်။ 

သို့သော် ထိုနှစ်ပေါင်းများစွာ မျိုးဆက်လိုက် ထိန်းသိမ်းလာခဲ့သောပညာအတွက် မူလလူမျိုးစုတို့ ဘာအကျိုး အမြတ်မှ မရရှိချေ။ 

ရံဖန်ရံခါ အငြင်းပွားဖွယ် မေးခွန်တို့ ရှိနိုင်ပါသည်။ စီးပွားရေး လုပ်ငန်းရှင်တို့က သိပ္ပံနည်းကျကျ ပိုမိုကောင်းမွန်အောင် ဆန်းသစ်ထီထွင်ကြသည်။ ထိုအတွက် အကျိုး အမြတ်ကို လုပ်ငန်ရှင်တို့ ရယူထိုက်သည်လို့ ယူဆကောင်း ယူဆနိုင်ဖွယ်ရှိသည်။ မူပိုင်ခွင့်ကိုလည်း ရယူပိုင်ခွင့်ရှိသည်ဟု ထင်မှတ်ဖွယ်ရှိသည်။

သို့သော် ကျွန်တော် အထက်မှာပြောပြခဲ့သလို လွတ်လပ်သောအတွေးအခေါ် ၊ ကျယ်ပြန်သော အမြင်ရှု့ ထောင့်၊ စာနာ နားလည်တတ်သော လူမှုရေးကျင့်ဝတ်တို့နှင့် ချိန်ထိုး တွက်ဆကြည့်သည်အခါ အရင်းရှင် စီးပွားရေးလုပ်ငန်းတို့ ထိုကဲ့သို့ ဇီဝအရင်းအမြစ်ကို အလွယ်တကူခိုးယူ အသုံးချမှုသည် မှားယွင်းသည်လို့ သိမြင်လာလိမ့်မည်။

ဒန်ပေါက်ဆန် နှင့် စံပယ်ဆန်မွှေး တို့ကို အမေရိကန်နိုင်ငံမှ ကုမ္ပဏီက လက်ဝါးကြီးအုပ် မူပိုင်ခွင့်ကို ယူလိုက်သည့်အခါ မူလဒေသနိုင်ငံမှ ဆန်တင်ပို့ ရောင်းချသူတို့ ၊ စိုက်ပျိုးရေး လယ်သမားတို့ နစ်နာရသည်။ 

စတီ‌ဗီးယား (stevia) ကို သကြားအစားထိုးစားသုံးကုန်အဖြစ် တီထွင်ထုပ်လုပ်ရောင်းချသော အရင်းရှင်ကုမ္ပဏီတို့ အကျိုးအမြတ် မြောက်မြားစွာ ရရှိကြသော်လည်း ထို စတီ‌ဗီးယား (stevia) အပင်မှ အချိုဓါတ် ထုပ်ယူလို့ ရသည်ဆိုသော ရှေးဟောင်း အသိပညာကို ပိုင်ဆိုင်သော လူမျိုးစုတို့ အတွက်မူကာ ဘာအကျိုးအမြတ်မှ မရရှိခဲ့ချေ။

ထိုကဲသို့သော လူမျိုးနွယ်စုတို့ရဲ့ ယဥ်ကျေးမှု အသိပညာ၊ သဘာဝအရင်းအမြစ်တို့ကို ရယူပြီး အကျိုးအမြတ်ထုတ်ယူမှုတို့ကို ဇီဝအရင်းအမြစ်ခိုးယူမှု သို့မဟုတ် biopiracy ဟု သတ်မှတ်ကြသည်။

၁။ လူမျိုးနွယ်စုတို့ နေထိုင်သော ဒေသမှ သစ်ပင်၊ ပန်းပင်၊ ရိုးရာ ကုထုံး အစရှိသည့် အသိပညာ၊ အတတ်ပညာတိုကို့  ယူဆောင်သွားပြီး မူလလူမျိုးနွယ်စုတို့၏ ခွင့်ပြုချက် မရယူပဲ အကျိုးအမြတ်ရအောင်လုပ်ယူခြင်းသည် ဇီဝအရင်းအမြစ်ခိုးယူမှု မြောက်သည်။

၂။ လူမျိုးနွယ်စုထံမှာ မျိုးစေ့များ၊ ဆေးကုထုံးများကို ပုံတူကူးယူကာ ကိုယ်ပိုင်မူပိုင်ခွင့် လုပ်ယူမှုသည်လည်း  ဇီဝအရင်းအမြစ်ခိုးယူမှု မြောက်သည်။

၃။ လူမျိုးနွယ်စုထံမှာ မျိုးစေ့များ၊ ဆေးကုထုံးများကို ပုံတူကူးယူကာ ဓါတ်ခွဲခန်းများတွင် လေ့လာမှုများ ပြုလုပ်ပြီး မျိုးရိုးဗီဇပြုပြင် ပြောင်းလဲမှုလုပ်၊ ကိုယ်ပိုင်မူပိုင်ခွင့် လုပ်ယူမှုသည်လည်း ဇီဝအရင်းအမြစ်ခိုးယူမှု မြောက်သည်။

၄။ ထိုကဲ့သို့ ကိုယ်ပိုင်မူပိုင်ခွင့် လုပ်သည့်အခါ မူလဒေသ လူမျိုးနွယ်စုတို့ထံမှာ ရိုးရာပညာ၊ မျိုးစေ့များကို နမူနာယူ ကိုးကားရည်ညွှန်းမှုများ လုပ်ဖို့ ဥပဒေအရ လိုအပ်ပါသည်။ သို့မဟုတ်ပါက ဇီဝအရင်းအမြစ်ခိုးယူမှု မြောက်သည်။

၅။ မူပိုင်ခွင့် ဥပဒေအရ  မူလဒေသ မျိုးနွယ်စုများကို အကျိုးအမြတ် ခွဲဝေပေးဖို့ လိုအပ်ပါသည်။ သို့မဟုတ်ပါက ဇီဝအရင်းအမြစ်ခိုးယူမှု မြောက်သည်။

ထို့ကြောင့် နာဂိုရာသဘောတူညီချက် (Nagoya protocol) ဟုခေါ်သော နိုင်ငံတကာ သဘောတူညီချက် ထွက်ပေါ်လာခဲ့သည်။ နာဂိုရာသဘောတူညီချက်အရ လုပ်ငန်းရှင်ကုမ္ပဏီတို့သည် ရရှိသော အကျိုးအမြတ်မှ သင့်တော်သော အမြတ်အချိုးအစားပမာဏကို မူလဒေသ လူမျိုးနွယ်စုတို့၏ လူမှုရေးအကျိုးစီးပွားအတွက် ပြန်လည်ပေးဆပ်ရမည်လို့ သတ်မှတ်ထားသည်။ 

သို့သော် နာဂိုရာ သဘောတူညီချက်သည် လျော့တိလျော့ရဲရှိလှပြီး မပီပြင်သေးသော သဘောတူညီချက် အနေဖြင့်သာ တည်ရှိနေသေးသည်ဟု ကျွန်တော် ထင်မြင်မိသည်။

မူလ လူမျိုးနွယ်စုတို့အတွက် အကျိုးစီးပွားရရှိရန် ကုမ္ပဏီများမှ ပြန်လည်ပေးဆပ်မှုတို့သည် နှောင့်နှေးကြန့်ကြာမှုများ ရှိနေသေးသည်။ အရင်းရှင်လုပ်ငန်းတို့အတွက် နိုင်ငံအလိုက် ဥပဒေရေးရာအရ   ဘက်လိုက်မှုတွေ အများကြီး ရှိနေသေးသည်။

လူမျိုးနွယ်စုတို့ဖက်မှလည်း ယဥ်ကျေးမှု အသိပညာများ၊ သဘာဝအရင်းအမြစ်ပိုင်ဆိုင်မှု ယဥ်ကျေးမှု အစရှိသည်တို့သည် ၎င်းတို့၏ နဂိုမူလ ပိုင်ဆိုင်မှုဖြစ်သည်ဟု အဆိုပြုသက်သေပြနိုင်ရန် ရှေးပညာရပ်တို့၏ လက်ဆင့်ကမ်းအမွေ အချက်အလက်တို့အား သေချာစွာမှတ်တမ်းတင်ပြုစုထားဖို့ လိုအပ်သည်။ 

နူတ်မှ ပါးစပ်မှ ငါတို့ ပိုင်ဆိုင်မှု ဖြစ်သည်ဟု အော်ဟစ်တောင်းဆိုမှုသည် ဥပဒေ ရှု့ထောင်မှ ကြည့်လျင် အရာမထင်ချေ။

ထို့ကြောင့် နိုင်ငံတိုင်းတွင် ကိုယ်ပိုင်ယဥ်ကျေးမှုအတွက်၊ သဘာဝအရင်းအမြစ်တွေအကြောင်း သုသေသန စာတမ်းပြုစု ထားရှိမှုတို့သည် အထူးအရေးပါ အရာရောက်သည်ဟု ကျွန်‌တော်ထင်မြင်မိပါသည်။ 

ရိုးရာ ယဥ်ကျေးမှု ဆေးပညာရပ်များ၊ သစ်ပင် ပန်းမာန်တို့ အသုံးဝင်ပုံ‌အကြောင်းကို မျိုးဆက်အလိုက် အသုံးပြုသည့် မှတ်တမ်းမှတ်ရာများ ပြုစုထားရှိပါက နာဂိုရာသဘောတူညီချက်ကို အမှီပြုပြီး ဒေသတိုးတက်ကြီးပွားရေးအတွက် ထိုက်သင့်သော အကျိုးအမြတ်ကို တောင်းဆိုရနိုင်ပါသည်။

ဥပမာတခု ပြရသော် သနပ်ခါးဆိုသည်မှာ မြန်မာပြည်ရဲ့ တခုတည်းသော မြန်မာရိုးရာ အရည်ပြားလိမ်း၊ မျက်နှာလိမ်း အလှကုန် အမျိုးအစားဖြစ်သည်။ သို့သော် ထိုမြန်မာသနပ်ခါးကို နိုင်ငံခြားတိုင်းပြည်အချို့က အလှကုန်ပစ္စည်းအနေဖြင့် ထုတ်လုပ်ရောင်းချကြသည်။ အကြမ်းအားဖြင့်ကြည့်လျင် မြန်မာသနပ်ခါး ကမ္ဘာမှာ ပြန့်ပွားအောင် လုပ်တယ်လို့ ဂုဏ်ယူစရာဟု တချို့က ထင်ကြလိမ့်မည်။

ထို့အပြင် မြန်မာပြည်မှာ မြန်မာသနပ်ခါးကို ယဥ်ကျေးမှုတရပ်အဖြစ် ကိုယ်စားပြုသော အဖွဲ့အစည်းမျိုးလည်း မရှိချေ။ ထို့ကြောင့် ဇီဝအရင်းအမြစ်ခိုးယူမှု ဥပဒေရှု့ထောင့်မှာ ပြန်ကြည့်သည့်အခါ ဒီသနပ်ခါးကို ဘယ်သူက ကိုယ်စားပြုပြီး တရားစွဲမလဲဆိုတဲ့ မေးခွန်းရှိသည်။ အဲဒီသနပ်ခါး ယဥ်ကျေးမှုနဲ့ ပတ်သက်ပြီး အကျိုးအမြတ်၊ ဒေသခံလူမူရေး တိုးတက်ရာ တိုးတက်ကြောင်း လုပ်ဆောင်သည့် တာဝန်ခံ အဖွဲ့အစည်းများလည်း မရှိသေးချေ။ နိုင်ငံခြားတိုင်းပြည်တို့တွင် စတီ‌ဗီးယား သကြားအစားထိုး ထုပ်ကုန်ပစ္စည်းကို ကိုယ်စားပြု ထိန်းချုပ်သော အဖွဲ့အစည်း ရှိသည်။ စတီ‌ဗီးယားနှင့် ပတ်သက်သော အချက်အလက်များလည်း စုဆောင်းထားသည်။ 

သနပ်ခါးသည် လွတ်လပ်သော ယေဘူယ အများပိုင် သဘောမျိုးအဖြစ်သာ ရှိသည်။ တချိန်မှာ မြန်မာလူမျိုးတယောက်က နိုင်ငံတကာစျေးကွက်ကို ထိုးဖောက်လိုသည့်အခါ ထိုမူပိုင်ခွင့်ကို ဘယ်သူ ရယူထားသလဲဆိုတဲ့ မေးခွန်းများ ဥပဒေရေးရာများ ရှိလာနိုင်သည်။ ထိုမူပိုင်ခွင့်ကြောင့် စီးပွားရေအရ နောက်ဆုတ်သွားရမည့် မြန်မာလူမျိုးများလည်း ရှိလာနိုင်သည်။

မေတ္တာဖြင့်

ဘကောင်း

မြန်မာပြည် စစ်အာဏာရှင်တော်လှန်ရေးအတွက် ဆင်ခြင်သုံးသပ်စရာ

နှစ်ပေါင်းရှစ်ဆယ်နီးပါး ကြာမြင့်လှပြီးဖြစ်တဲ့ မြန်မာနိုင်ငံရဲ့ ပြည်တွင်းစစ်ဟာ တကယ့်ကို အဆုံးအဖြတ်ပေးမည့်ဆုံမှတ်ကို ရောက်နေပြီလို့ဆိုရမည်။ အခုတကြိမ် မအောင်မြင်ရင် နောင်ဘယ်တော့မှ မအောင်မြင်တော့ဘူးလို့တောင် ပြတ်ပြတ်သားသား သုံးသပ်ရလိမ့်မည်။ ဒါမှမဟုတ် လက်ရှိပြည်တွင်းစစ်ဟာ နောင်နှစ်ပေါင်းများစွာ ကြာမြင့်သည့်တိုင်အောင် ဆက်လက်တည်ရှိနေအုံးမည်လော။ စိတ်မချမ်းသာစွာ သုံးသပ်ရသည်။

ဒီတခါဖြစ်တဲ့ ပြည်တွင်းစစ်ဟာ အရင်တုံးက ဖြစ်နေခဲ့သော ပြည်တွင်းစစ်နဲ့  မတူညီချေ။ နှစ်ပေါင်းများစွာ တော်လှန်နေခဲ့သော တိုင်းရင်းသား လက်နက်ကိုင် အင်အားစုများ ယခုအခါ တစုတစည်းတည်း ပေါင်းစည်းမိကြသည်။ မြန်မာနိုင်ငံသူ၊နိုင်ငံသားအများစုသည်လည်း စစ်အာဏာရှင်ဖြုတ်ချနိုင်ရေးအတွက် စည်းလုံးညီညွှတ်မိကြသည်။ ထိုအတွက် အကျိုးရလဒ်က ပြည်သူ့ကာကွယ်ရေးစစ်တပ်ဆိုပြီး ထွက်ပေါ်လာခဲ့သည်။ ပြည်သူ့ကာကွယ်ရေး စစ်တပ်ကို ပြည်တွင်း ပြည်ပမှ ပြည်သူပြည်သားများ ဝိုင်းဝန်းထောက်ပံ့ကြသည်။

သို့သော် အများစုရဲ့ ကြံ့ကြံ့ခံတွန်းလှန်လိုမှုစိတ်ဓါတ်၊ တော်လှန်ရေးအောင်မြင်ရမည်ဟု ယတိပြတ်သန္နိဋ္ဌာန်ချထားကြသော်ငြားလည်း ထိုတော်လှန်ရေးအောင်မြင်ဖို့အတွက် နှောင့်နှေးကြန့်ကြာစေမည့် အခက်အခဲ ရင်ဆိုင်စရာတွေ ကျန်ရှိနေသေးသည်။

အမိုင်းကြောင်း ရေးရာများနှင့် ခေတ်ပြိုင် ကမ္ဘာ့ တော်လှန်ရေး အဖြစ်အပျက်များ

စစ်အာဏာရှစ်စနစ်ဆိုတာ ဘယ်တော့မှ ထာဝရ မတည်မြဲဘူး။ တနေ့တချိန်တော့ ကျရှုံးရမည်လို့ ကျွန်တော်တို့ နှစ်ပေါင်းများစွာ စွဲစွဲမြဲမြဲ ယုံကြည်ခဲ့ကြသည်။ အနောက်တိုင်းမှ ခေါင်းဆောင်အချို့လည်း ထိုကဲ့သို့ပင် ယုံကြည်ကြသည်။ ထိုကဲ့သို့ ယုံကြည်မှုကြောင့်ပင် နိုင်ငံတကာအနှံ့မှာ တော်လှန်ရေးလှုပ်ရှားမှုတွေကို အားကောင်းစေခဲ့တာ မဟုတ်ပါလော။ မြန်မာပြည်သူ ပြည်သားတို့လည်း ထိုအတိုင်းပဲ ယုံကြည်ခဲ့ကြသည်။ ထိုယုံကြည်ချက် အတွေးအခေါ်ကို စွဲကိုင်ထားသည်။ သို့သော်ငြားလည်း သမိုင်းအဖြစ်အပျက်တို့က ကျွန်တော်တို့အား ပြန်လည် ဆင်ခြင်သုံးသပ်ရမည့် သင်ခန်းစာများပေးခဲ့သည်။

အီရတ်နိုင်ငံကိုကြည့်ပြီး သုံးသပ်ရလျင် ၂၀၀၃-ခုနှစ်ကာလတုံးက စစ်အာဏာရှင် ဆဒမ်ဟူစိန်ကို အနောက်တိုင်း အင်အားစုများက ဖြုတ်ချခဲ့ကြသည်။ အကျိုးဆက်က အီရတ်နိုင်ငံအတွင်း အာဏာမဲ့ကွက်လပ် (power vacuum) ကို အခိုက်အတန့် ဖြစ်ပေါ်စေခဲ့သည်။ ဖြစ်ပေါ်လာတဲ့ ထိုအာဏာမဲ့ကွက်လပ်နေရာကို ဆူနီနှင့် ရှီးရိုက် စစ်အုပ်စုတို့က အလျင်အမြန် ဝင်ရောက်နေရာယူပြီး အစ္စလာမ်ဘာသာရေးပြည်နယ် (Islamic State) အဖြစ် တည်ထောင်ကြသည်။

အလားတူပင် နေတိုးအုပ်စု ထောက်ပံ့ထားသော တော်လှန်ရေးသမားများက လစ်ဗျားနိုင်ငံမှ အာဏာရှင် ဂဒါဖီကို ၂၀၁၁-ခုနှစ်တွင် ဖြုတ်ချခဲ့ကြသည်။ စစ်အာဏာရှင် ပြုတ်ကျသွားခဲ့သော်ငြားလည်း လစ်ဗျားနိုင်ငံသည် တည်ငြိမ်မှု မရှိ၊ တိုးတက်ကြီးပွားသော နိုင်ငံဖြစ်မလာခဲ့ချေ။ 

မှတ်ချက်။ ထို နိုင်ငံတို့ကို ကြည့်ပြီး သုံးသပ်ကြည့်ခြင်းမျှသာ ဖြစ်သည်။ 

မြန်မာနိုင်ငံရဲ့ တော်လှန်ရေးသည်လည်း ထိုကဲ့သို့သော မမြော်လင့်နိုင်သည့် ဆိုးကျိုးရလဒ်များ ရှိလာနိုင်သည်။ နိုင်ငံတကာမှ အထောက်အပံ့များ လွယ်လင့်တကူ မရခဲ့သော်၊ သို့တည်းမဟုတ် စစ်အာဏာရှင်ပြုတ်ကျသွားခဲ့ပြီး နောက်ပိုင်းကာလမှာ အာဏာပြိုင်ဆိုင်မှုများ ဖြစ်လာနိုင်ချေရှိသည်။ ထိုမှ အကျိုးဆက်သည် တိုင်းပြည် မတည်ငြိမ်မှု ဆက်လက်ဖြစ်ပွားနိုင်သေးသည်။ ထိုအတွက် သင်ခန်းစာကတော့ ရှင်းပါတယ်။ စည်းလုံးညီညွတ်မှု၊ ကြံ့ခိုင်သန်မာသော ခေါင်းဆောင်မှုတို့ မရှိပါက တော်လှန်ရေးသည် နှစ်ရှည်လများ ကြာမြင့်ပြီး ရှုပ်ထွေးပွေလီမှုတို့ ဖြင့် ခရီးဆက်သွားရလိမ့်အုံးမည်။ 

လျော့နည်းလာတဲ့ အနောက်တိုင်းရဲ့ လွမ်းမိုးမှုနှင့် မြန်မာနိုင်ငံ တနိုင်ငံတည်းအဖြစ် တသီးတခြားဖြစ်တည်မှု

လွန်ခဲ့သော နှစ်ကာလများနှင့် မတူညီတာက အနောက်တိုင်းနိုင်ငံများဟာ စစ်အာဏာရှင်အုပ်စိုးတဲ့ နိုင်ငံရေး အခင်းအကျင်းမှာ တိုက်ရိုက် ဝင်ရောက်စွတ်ဖက်ဖို့ စိတ်ဝင်စားမှု မရှိကြတော့တာပဲ ဖြစ်သည်။ အနောက်နိုင်ငံတို့ရဲ့ ပြည်တွင်းရေးကိစ္စတွေဖြစ်တဲ့ နိုင်ငံအတွင်း နိုင်ငံရေးအယူအဆ ကွဲပြားမှု၊ စီးပွားရေး ဆုပ်ယုတ်ကျဆင်းလာမှု၊ နိုင်ငံရေးဒုက္ခသည် အမြောက်အမြား ခိုဝင်လာမှုတို့ကြောင့် သူတို့နိုင်ငံတို့ရဲ့ အဓိကနိုင်ငံရေးမူများက ပြည်တွင်းရေးကိစ္စများအပေါ်  ပိုမိုပြီး အာရုံစိုက်ကြတော့သည်။ နိုင်ငံတကာကိစ္စကို စစ်ရေးအရ ကိုယ်တိုင် ဝင်ရောက်စွတ်ဖက်တာထက်စာရင် စစ်အာဏာရှင် ဆန့်ကျင်ဖက်အင်အားစုတို့ကို ငွေကြေးထောက်ပံ့ခြင်း၊ စစ်လက်နက်တပ်ဆင်ပေးမှုနှင့် စစ်ရေးလေ့ကျင့်ပေးမှု အနေဖြင့် သွယ်ဝိုက်သော နည်းဖြင့်သာ ထောက်ပံ့ကြတော့သည်။ 

ဆီးရီးယား ပြည်တွင်းစစ်ကို ဥပမာအနေဖြင့် ကြည့်ရလျင် ဆီးရီးယားသမ္မတဟောင်း ဗာရှား အာဆပ်က ဆီးရီးယားပြည်သူတွေအပေါ် ဓာတုလက်နက်သုံးစွဲ တိုက်ခိုက်မှုရှိခဲ့သည်။ ထိုကိစ္စကို အကြောင်းပြုပြီး အရင်အမေရိကန်သမ္မတဟောင်း အိုဘားမားအုပ်ချုပ်ရေးက ဆီးရီးယား စစ်အာဏာရှင်ကို လေကြောင်းမှ တိုက်ခိုက်ချေမှုန်းရန် စဥ်းစား စီစဥ်ခဲ့သေးသည်။ ထို့နောက်မှ ဆီးရီးယားသမ္မတဆန့်ကျင်ဖက်အင်အားစုတို့အား ပံ့ပိုးမှုများ အမြာက်အမြား ပေးခဲ့သည်။ ထိုကြောင့် ရှည်လျားကြာမြင့်လှသော ဆီးရီးယားပြည်တွင်းစစ်ကို ဖြစ်ပေါ် စေခဲ့ရုံသာမက၊ မြောက်မြားစွာသော စစ်ဘေးဒုက္ခသည်များကို ဖြစ်ပေါ် စေခဲ့သည်။ ထိုစဥ် အခါတုံးက သမ္မတဟောင်း အိုဘားမားကိုယ်တိုင် မှားယွင်းခဲ့တယ်လို့ ဝန်ခံ့ခဲ့သည်။ သို့သော်ငြားလည်း နိုင်ငံတကာမှ ဆီးရီးယားသမ္မတဆန့်ကျင်ဖက်အင်အားစုတို့အား တစိုက်မတ်မတ်ပံ့ပိုးပေးမှုဖြင့် စစ်အာဏာရှင်ဟောင်း ဗာရှား အာဆပ်ကို နှစ်ပေါင်း ၁၃-နှစ် ကြာမြင့်ပြီးနောက် ယနေ့အခါ  ဖြုတ်ချနိုင်ခဲ့ကြသည်။ သို့သော်လည်း ဆီးရီးယားနိုင်ငံ တည်ငြိမ်အေးချမ်းသော နိုင်ငံအဖြစ်အသွင်ကူးပြောင်းသွားဖို့ စိန်ခေါ် မှု များ ရှိနေသေးသည်။ 

ဆီးရီးယားနဲ့ မတူတဲ့ မြန်မာနိုင်ငံ ပြည်တွင်းစစ်အခြေအနေက မြန်မာနိုင်ငံရဲ့ စစ်အာဏာရှင်တော်လှန်ရေး အင်အားစုများအား ဆီးရီးယားကိုထောက်ပံ့သလို ပြည်ပမှ စစ်ရေးထောက်ပံ့ပေးမှုများ မရှိချေ။ ပြည်သူ့ ကာကွယ်‌ရေးတပ်များသည် ပြည်တွင်းနှင့် ပြည်ပမှ မြန်မာနိုင်ငံသူ နိုင်ငံသားများရဲ့ လှူဒါန်းငွေဖြင့်သာ တော်လှန်ရေးကို ဆင်နွဲရသည်။ လက်နက်အင်အား ပြည့်စုံသော မြန်မာစစ်တပ်ကို တန်ပြန် တိုက်ခိုက်နိုင်ဖို့ အတွက် ပြည်သူ ပြည်သားတို့ လှူဒါန်ငွေသည် အင်အားကောင်းမွန်သောလက်နက်တပ်ဆင်ပြီး ပြည်သူ့စစ်အင်အားတည်ဆောက်ဖို့၊ စစ်လက်နက် သယ်ယူပို့ဆောင်ဖို့ ဆိုတာ လက်တွေ့မှာ လုံးဝ မလုံလောက်ချေ။

ထို့အပြင် ထိုလှူဒါန်ငွေတို့အား ဘယ်လို အသုံးချသလဲဆိုတာ ပွင့်လင်းမြင်သာမှုမရှိသည့်အတွက် တော်လှန်ရေး ထောက်ပံ့သူများအကြား ဝေဖန်မှုများ၊ ယုံကြည်မှုမဲ့လာမှုများလည်း ရှိလာသည်။ 

ပြည်ပအင်အားစုများရဲ့ အခန်းကဏ္ဍ

မြန်မာစစ်တပ်သည် နိုင်ငံရေးမဟာမိတ်ဖွဲ့ထားတဲ့  ရုရှားနှင့် တရုတ် နိုင်ငံတို့ရဲ့  အထောက်အပံ့များ ရရှိနေတာဟာလည်း အရေးပါပြီး ဂရုစိုက်ရတဲ့ အချက်တစ်ချက်လည်း ဖြစ်ပါတယ်။ မြန်မာစစ်တပ်ဟာ ရုရှားနှင့် တရုတ်နိုင်ငံတို့မှ လက်နက်၊ နည်းပညာ အရင်းအမြစ်၊ နိုင်ငံရေးအရ တရားဝင်ထောက်ခံမှုများ ရနေတာကြောင့် တော်လှန်ရေး အင်အားစုတွေအတွက် အောင်မြင်နိုင်ဖို့ အရွေ့ဟာ ပိုမို ခက်ခဲနေရသည်။

ထိုကဲ့သို့ နိုင်ငံရေးအရ တရားဝင်ထောက်ခံမှုများရရှိနေသည့်အပြင် မြန်မာစစ်တပ်သည်  လိုသလို ချယ်လှယ်နိုင်စွမ်းသော ဥပဒေ နှင့် အစိုးရ ယန္တရားတို့ဖြင့် ထိန်းချုပ်ထားပြန်သည်။ ထို့ကြောင့် ရုရှားနှင့် တရုတ်နိုင်ငံတို့ကို တန်ပြန်ပြီး အနောက်တိုင်နိုင်ငံများ နှင့် အရှေ့‌တောင်အာရှနိုင်ငံများမှ ထောက်ပံ့မှုများ မရရှိ၍ တော်လှန်ရေးသည် စစ်ရေးအရ တဖက်စောင်းနင်း  အင်အားနည်းနေအုံးမည်။

ခေါင်းဆောင်မှု စိန်ခေါ် မှုများနှင့် မြော်လင့်ချက် အမှားများ

မြန်မာ တော်လှန်ရေးအင်အားစုများရဲ့ အဓိက အားနည်းချက်က ‌ခေါင်းဆောင်မှု အားနည်းခြင်းနှင့် စည်းလုံးညီညွှတ်သော ခေါင်းဆောင်မှုမရှိခြင်းတို့ ဖြစ်သည်။ အကျိုးရှိရှိ အောင်မြင်မှု ရရှိဖို့ ရာအတွက် ရှင်းလင်းပြတ်သားသော လမ်းညွှန်မှု၊ တိကျမှန်ကန်သော နည်းဗျူဟာနှင့် လက်တွေ့ကျသော ရည်မှန်းချက်တို့ ချမှတ်တတ်ဖို့ လိုအပ်သည်။ သို့တိုင်အောင် တော်လှန်ရေးအင်အားအများစုသည် လူမှုကွန်ယက် အခန်းကဏ္ဍမှာပင် ဟစ်‌ကြွေးနေသည့်အဖြစ်ဖြင့်သာ တည်ရှိနေသေးသည်။ နိုင်ငံရေးအတွေးအမြင်၊ စိတ်ခံစားကို လိုက်ပြီး တော်လှန်ရေး ခံယူချက်တို့သည် တကယ့်လက်တွေ့ကျသောတော်လှန်ရေးထက် ပိုပြီးအလေးသာနေသည့် သဘောမှာ ရှိသည်။ ထိုအရာတို့က အင်တာနက်အပေါ်တွင် တော်လှန်ရေး ယစ်မူးခြင်းနှင့် မြေပြင်မှ လက်တွေ့ကျသော တော်လှန်ရေး လုပ်ငန်းတို့နှင့်  မတူညီသောကြောင့် ထိုအရာနှစ်ခု ချိတ်ဆက်လို့ မရတော့ချေ။ ပြည်သူပြည်သားတို့အကြား မလိုလားအပ်သော တော်လှန်ရေး အတုအယောင် မြော်လင့်ချက်များ ဖြစ်ပေါ်လာ‌စေသည်။

ထို့ အပြင် ၂၀၂၁ ခုနှစ် စစ်အာဏာသိမ်းမှု အကျိုးဆက်ကြောင့် ဖြစ်ပေါ် လာခဲ့သော ပြည်သူ့ကာကွယ်ရေးတပ် သည်လည်း ကိုယ်ပိုင် စိန်ခေါ် မှုများ ရှိခဲ့သည်။ ပြည်တွင်းစစ်ကာလ  စစ်အာဏာရှင်နှင့် ပြည်သူ့ကာကွယ်ရေးတပ်တို့ ဘတပြန် ကျားတပြန် အားပြိုင်နေစဥ်ကာလအတွင်း တောင်တန်းဒေသမှာ အာဏာမဲ့ကွက်လပ် ဖြစ်ပေါ် စေခဲ့သည်။ တိုင်းရင်းသား လက်နက်ကိုင်တပ်များဖြစ်ကြသော ရခိုင်၊ ကိုးကန့်နှင့် ပလောင် တပ်မတော်တို့က ထိုအခွင့်အရေးကို အလျင်အမြန် ဝင်ရောက်နေရာယူပြီး အကျိုးအမြတ်ရခဲ့သည်။ ထိုကဲ့သို့ တိုင်းရင်းသား လက်နက်ကိုင်တပ်များ အင်အားကြီးထွားလာခြင်းကလည်း တော်လှန်ရေးအင်အားစုတို့ အလံတစ်ခုတည်းအောက်မှာ စုစုစည်းစည်း တော်လှန်ဖို့ ပိုမိုခက်ခဲစေခဲ့သည်။ ပိုပြီး ကွဲပြားသော လက်နက်ကိုင် အင်အားစုတို့ကို ဖြစ်ပေါ် စေခဲ့သည်။

ရှေ့ အနာဂတ်

မြန်မာ တော်လှန်ရေးအင်အားစုများအတွက် မသေချာ မရေရာသော အခက်အခဲ အတားအဆီး များစွာ ရှိနေသေးသည်။ ခိုင်မာသော ပြည်ပမှ အထောက်အပံ့၊ ပိုမိုကောင်းမွန်သော ခေါင်းဆောင်မှု၊ ရှင်းလင်းပြတ်သားသော တာဝန်ယူမှု၊ တာဝန်ခံမှုတို့ မရှိခဲ့ပါက တော်လှန်ရေးလှုပ်ရှားမှုသည် ကျရှုံးသွားနိုင်သည်။ ထိုကဲ့သို့ စိန်ခေါ် မှုများအပေါ် ထပ်ဆင့်စိန်ခေါ်သည့်အရာများသည် စစ်အာဏာရှင်ရဲ့  ကြံ့ကြံ့ခံနိုင်မှု၊ ရုရှားနှင့် တရုတ်တို့ရဲ့ ထောက်ပံ့မှုတို့ အပြင် နှစ်ပေါင်းများစွာ အမြစ်တွယ်နေသော စစ်အုပ်ချုပ်ရေး ဖြစ်သည်။ 

တိုက်ပွဲတွေပြီးဆုံးပြီး မြန်မာပြည်လွတ်မြောက်ဖို့အတွက်  အချိန်တွေ အများကြီးကြာအုံးမည်။ ဆူးငြောင့် ခလုတ်တို့ဖြင့် ပြည့်နှက်နေသော ခက်ခဲသော လမ်းကို လျောက်လမ်းကြရအုံးမည်။ အောင်မြင်ဖို့ရာအတွက် မြော်လင့်ချက်နှင့် စိတ်ဓါတ်ပြတ်သားမှုတို့လောက်နှင့်  မလုံ‌လောက်ချေ။ လက်တွေ့ကျသော နည်းလမ်းများနှင့် တစိုက်မတ်မတ် နိုင်ငံတကာ အထောက်အပံ့ရဖို့ လိုအပ်သည်။ သို့မဟုတ်ပါက မြန်မာနွေဦးတော်လှန်ရေးသည် ကိုယ်တိုင်ဆုံးဖြတ်ခွင့်ရရှိရေးအတွက် အရင်တုံးက တည်ဆောက်ခဲ့သော တော်လှန်ရေးကဲ့သို့ ဝမ်းနည်းကြေကွဲဖွယ် အခန်းကဏ္ဍ အဖြစ်ကျန်ခဲ့လိမ့်မည်။ 

တဖန် စစ်ရေးကိစ္စတွေအတွက် နိုင်ငံတကာ အထောက်အပံ့ရနိုင်ပါမည်လားဟု မေးခွန်တွေ ရှိပြန်သည်။ မြန်မာပြည်တွင် များပြားလှစွာသော တိုင်းရင်းသားလက်နိုင်ကိုင်တပ်များနှင့် အသစ်ပေါ်ပေါက်လာသော ပြည်သူစစ်တပ်ရဲ့ နိုင်ငံရေး သမိုင်းကြောင်းနဲ့ အနာဂါတ် နိုင်ငံ‌ရေးကို နိုင်ငံတကာမှ တွက်ဆကြလိမ့်မည်ဟု သုံးသပ်ရသည်။

ဒီမိုကရေစီ လူ့အခွင့်အရေးကို အဓိကထားသော နိုင်ငံများနှင့် ကျွန်တော်တို့ ပြည်တွင်းပြည်ပရှိ ဒီမိုကရေစီ ထောက်ခံသော အင်အားစုများက စစ်အာဏာရှင်ကျဆုံးရေးကို လိုလားကြသည်။

အနောက်အင်အားစု နိုင်ငံ (အထူးသဖြင့် အမေရိကန်နိုင်ငံ)မှ လက်နက်တပ်ဆင်ပေးလိုက်လို့ တချိန်မှာ ၎င်းတို့ရဲ့ အထိန်းအကွပ်မဲ့ကာ ကျားပျံဖြစ်သွားသော နိုင်ငံတကာမှ တော်လှန်ရေးအုပ်စုများ၊ မူးယစ်ရာဇာဂိုဏ် များစွာရှိခဲ့သည်။ 

ထို့ပြင် အရင် အစိုးရလက်ထက် ဖြစ်ပျက်ခဲ့သော ရိုအင်ဂျာ အရေးသည်လည်း အနောက်အင်အားစုအတွက် လက်နက်အင်အားထောက်ပံ့ပေးဖို့ စဥ်းစားစရာ လက်တွန့်စရာလည်း ဖြစ်သည်။ လူ့အခွင့်အရေး ကျူးလွန်သည့် ကိစ္စများ ထပ်မံပေါ်ပေါက်ခဲ့သော် မျက်နှာပျက်စရာ၊ လက်ညိုးထိုး အပြစ်တင်ခံရဖွယ်ရှိသည်။ 

ထောက်ပံ့လိုက်သော လက်နက်များက လက်ရှိ တိုင်းရင်းသား လက်နိုင်ကိုင် အုပ်စု လက်ထဲ မရောက်သွားနိုင်ဘူးလို့ ဘယ်သူမှ တာဝန် မခံနိုင်ချေ။ အနောက်အင်အားစုက စစ်ကောင်စီကို အားမပေး၊ လက်ရှိ တိုင်းရင်းသား လက်နက်ကိုင်တပ်များကိုလည်း မထောက်ခံသော မူကို ကျင့်သုံးကြသည်။

ထို့ကြောင့် စစ်ရေးကိစ္စတွေအတွက် နိုင်ငံတကာ အထောက်အပံ့ရနိုင်မလားဆိုသည့် မေးခွန်းသည် မဖြစ်နိုင်လို့ပင် သုံးသပ်ရလိမ့်မည်။ မြန်မာနိုင်ငံအ‌ရေးသည် နိုင်ငံဒီမိုကရေစီအတွက် အန္တရာယ် အနှောက်အယှက်ပေးနိုင်သည့် အခြေအနေမဟုတ်ဟု အမေရိကန်နှင့် အနောက်ဥရောပနိုင်ငံတို့က တွက်ဆမိလိမ့်မည်။ စစ်ရှောင်ဒုက္ခသည်များ အိမ်နီးချင်းနိုင်ငံအတွင်းသို့ တိုးဝင်ရောက်ရှိလာခြင်းသာ လတ်တလော ရင်ဆိုင်ရသည့် ခုတည်းသော ပြဿနာအနေဖြင့် သာရှိလိမ့်အုံးမည်။

အဲဒီတော့ ကျွန်တော်တို့ ရွေးချယ်စရာ မြော်လင့်ချက်က ပိုမိုကောင်းမွန်သော ခေါင်းဆောင်မှု၊ ရှင်းလင်းပြတ်သားသော တာဝန်ယူမှု၊ တာဝန်ခံမှုတို့ သာ ကျန်တော့သည်။

(မှတ်ချက်။ အင်္ဂလိပ်လို အရင်ရေးပြီးမှ တဖန် မြန်မာဘာသာအဖြစ် အသွင်ပြောင်းယူ ရေးသားရသည့်အတွက် မြန်မာစာ အရေးအသားတို့ကို စိတ်တိုင်းမကျမိချေ။ သို့သော်ငြားလည်း အချိန်နာရီကို ကြည့်မိသည့်အခါ ညဥ့်နက် သန်းခေါင်ကျော်လို့ မျက်ခွံတို့ လေးလံပြီး ငိုက်မြည်းစ ပြုလာသည်။ စာလည်း ရှည်လှပြီ။ တော်အုံးမည်။)

မေတ္တာဖြင့်

ဘကောင်း

Why the Myanmar Revolution Faces the Risk of Failure

Myanmar's ongoing civil war, which has persisted for nearly eight decades, has reached a critical juncture. It is also a “now or never” movement, or perhaps could still be ongoing endeavor for many years to come. Unlike previous conflicts, this uprising has united not only long-established ethnic armed groups but also the majority of citizens in their shared goal of toppling the military junta. In response, the "People's Defense Forces" (PDFs) have emerged, bolstered by support from both local communities and the Myanmar diaspora abroad. However, despite this broad-based resistance, high morale and determination, significant challenges remain that could hinder the revolution's success.

The Weight of History and Global Parallels 

For decades, there has been a prevailing belief that authoritarian regimes cannot endure indefinitely. And some Western leaders still seem to think that way. In fact, this optimism fueled revolutionary movements worldwide. People of Myanmar truly believed it, and clinging onto that ideology. Yet, history offers sobering lessons.

In Iraq, the ousting of Saddam Hussein by Western forces in 2003 created a power vacuum, quickly filled by Sunni and Shiite militias, ultimately giving rise to the Islamic State. Similarly, Libya descended into chaos after NATO-supported rebels toppled Muammar Gaddafi in 2011. Neither country emerged more stable or prosperous after their dictators’ fall.

Myanmar’s revolution faces a similar risk. The absence of robust international support and the potential for a post-junta power vacuum could plunge the nation into further instability. The lesson is clear: without cohesive planning and strong leadership, revolutions often devolve into protracted chaos.

Waning Western Influence and Myanmar’s Isolation

Unlike previous decades, Western nations are now less willing to intervene directly in conflicts involving authoritarian regimes. Domestic issues such as political polarization, economic downturns, and immigration challenges have shifted their focus inward. Instead of direct military intervention, Western powers increasingly support opposition groups indirectly, providing funding, training, and arms—when they engage at all.

During the Syrian civil war, for example, the Obama administration considered airstrikes against President Bashar al-Assad’s regime following its use of chemical weapons on civilians. This led to a protracted civil war and a massive refugee crisis. It was only after 13 years of conflict and international involvement that the Assad regime was dismantled. However, the transition to stability remains fraught with challenges.

Myanmar, in contrast, lacks the same level of external support. The PDF (People Defense Force) relies almost entirely on donations from citizens at home and abroad, which are insufficient to fund the sophisticated weaponry and logistics needed to counter the well-equipped military junta.

Moreover, there is little transparency regarding how these funds are used, further eroding trust among supporters.

The Role of Foreign Powers

Another critical factor is the support Myanmar’s junta receives from powerful allies such as Russia and China. Their backing provides the military with weapons, resources, and political legitimacy, making it even harder for the revolution to gain traction. Without counterbalancing support from Western nations or regional powers, the revolutionaries remain at a disadvantage.

Leadership Challenges and False Hope

A key weakness in Myanmar’s revolution is the lack of strong, unified leadership. Effective movements require clear direction, cohesive strategy, and realistic goals. Yet, many revolutionaries appear stuck in the echo chambers of social media, where optimism often outweighs practicality. This disconnects between online fervor and on-the-ground feasibility risks disillusioning the population.

Additionally, the emergence of the PDF after the 2021 coup has created its own set of challenges. The power vacuum in highland areas has been swiftly exploited by ethnic armed groups like the Arakan, Kokang, and Palaung. Their growing influence complicates efforts to unify the revolution under a single banner and raises the specter of further fragmentation.

The Road Ahead

Myanmar’s revolutionaries face an uphill battle fraught with uncertainty. Without substantial foreign support, better leadership, and clearer accountability, the movement risks faltering. Compounding these challenges is the junta’s resilience, bolstered by international allies and decades of entrenched power.

The fight for freedom in Myanmar is far from over, but it is a long, treacherous road ahead. Success will require not just hope and determination but also pragmatic solutions and sustained international support. Otherwise, Myanmar’s revolution, like others before it, risks becoming another tragic chapter in the struggle for self-determination

Note: I am a current supporter of LPDF.

Metta,

bk

Myanmar conscription law

The military regime unfolded one of its tactical cards by enacting the conscription law – effectively sparking widespread concern among the nation's youth. Myanmar endow a significant young population.

It is apparent that the introduction of the conscription law serves a dual purpose: to legalize forced recruitment to avoid scrutiny from ASEAN and Western nations. ASEAN, prioritizing the semblance of peace and adherence to local laws, and therefore find itself predicament where it must navigate its interests alongside those of the military regime, which has escalated what began as a Spring revolution into a full-blown civil conflict. What can we expect from ASEAN when birds of a feather flock together with similar interest?

Drawing from my experiences in organizational management and social dynamics, it is evident that outsiders perceive the situation in Myanmar as conflict and dire. Realistically, it seems implausible to enforce conscription on every eligible individual. However, this move likely lays the groundwork for bolstering the military presence in regions engaged in conflict with Ethnic Armed Organizations (EAO) and People's Defense Forces (PDF).

With approximately 20% to 30% of the population falling within the conscription age range, the number of affected young people is staggering.

Understandably, many young people may opt to leave the country to evade military service. Unfortunately, not everyone, particularly those who lack access to higher education, enjoys the privilege of this choice. While it may not offer remotely close to a practical solution, my advice remains consistent: prioritize education and knowledge acquisition. By fostering critical thinking and discernment, individuals in Myanmar can cultivate the intellectual capacity to discern between right and wrong amidst these turbulent times.

DEI Impact

သမ္မတ‌ဟောင်း ဒေါ်နယ်‌‌ဒရမ့် တစ်ယောက် တရားရေးရာကိစ္စတွေ ရင်ဆိုင်နေရကတည်းက သူ့အကြောင်း မကြည့်ဖြစ်တာ ကြာပြီ။ ဟိုး အရင်းတုံးကတော့ တပါးသူအပေါ် စော်ကားမော်ကား ပြောဆိုတတ်တဲ့ သူ့အကြောင်းတွေ ကြည့်ဖြစ်သည်။ သူက ဘာလဲ‌ပေါ့။ လူအရတော့ သူ့ ကို ထောက်ခံစရာ အကြောင်း မရှိချေ။ အမေရိကန် သမ္မတ‌ဟောင်းတွေ အကြောင်းတွေ ကြည့်တဲ့ အခါ သမ္မတဟောင်းအိုဗားမားရဲ့ အိမ်ဖြူတော် နောက်ဆုံး ညစာစားပွဲကို အနှစ်သက်ဆုံးဖြစ်သည်။ လက်ရှိသမ္မတကတော့ ပျင်းစရာကောင်းလွန်းလှသည်။ သို့သော်လည်း ကိုယ်မဲပေးခဲ့တဲ့ ပါတီတွေ အနိုင်မရတာ နှစ်ကြိမ်ရှိသွားပြီ။ စိတ်ဝင်စားစရာကောင်းတာက အိန္ဒိယနွယ်ဖွား နစ်ကီဟေလီက ရီပါပလစ်ကမ် ပါတီဝင်။ အင်္ဂလန် ဝန်ကြီးချုပ် ရီရှီစူးနား ကလည်း ကွန်ဆာဗေးတစ် ပါတီဝင်။ ထိုပါတီတွေရဲ့ နိုင်ငံရေး မူဝါဒက အခြေစိုက် ပြောင်းအ‌ရွေ့နေထိုင်လိုသူ (immigrant) နိုင်ငံခြားသားတွေအတွက် ကောင်းကျိုးသိပ်မရှိလှဘူး။ ဘာကြောင့်များ အိန္ဒိယနွယ်ဖွားတွေ နိုင်ငံရေးမှာ ကွန်ဆာ‌ဖေးတစ် အယူအဆ ယိမ်းသွားကြသလဲဆိုတာ စဥ်းစားမိသေးသည်။ မြန်မာ နွယ်ဖွား အချို့ ကွန်ဆာ‌ဖေးတစ် အယူအဆ ယိမ်းသွားကြတာ အကြမ်းအားဖြင့် နားလည်လို့ ရသည်။

၁။ သူရို့ မျိုးဆက်မှာ ပင်ပင်ပန်းပန်း အလုပ်ကို ကြိုးစား၊ အခွန်အထုတ်တွေ ပေးဆောင်ခဲ့ပြီးမှ နောက်မှာ ဝင်ရောက်လာတဲ့ အခြေစိုက်သူတွေက အစိုးရထံမှ လက်ဖြန့်ပြီး တောင်းစားကြတာကို မ‌ကျေနပ်ကြတာ။ general burmese mentality. (oh no no. don't say it. wawwiwa)

၂။ ဒီမိုကရက်အချို့ တွေ လက်ဝဲ အရမ်း ယိမ်းကြတဲ့ အခါ စိတ်ပျက်တာလည်း ဖြစ်နိုင်ပါတယ်။

အမေရိကန်နိုင်ငံ ရွေးကောက်ပွဲတပတ်ပြန်လည်လာတာနဲ့ အတူ၊ မြန်မာနိုင်ငံ နိုင်ငံရေး အပြောင်းအလဲကြောင့် အမေရိကန်နိုင်ငံကို အခြေစိုက်ဖို့ ရွှေ့ ပြောင်းလာကြတဲ့ မြန်မာနွယ်ဖွား နိုင်ငံသားတို့ အကြောင်း၊ မြန်မာ လူမူကွန်ယက်မှာ လိင်ကိစ္စနဲ့ ပတ်သက်တဲ့ အကြောင်းအရာ အချက်အလက် (content) တွေ (sex joke, sex education,sex insult, ..etc) တွေ့ရဖန်များလာတော့ ကျွန်တော်တို့ မြန်မာလူမျိုးတွေရဲ့ လူ့အဖွဲ့အစည်းမှာ ပြောင်းလဲလာတဲ့ လူမှု့ရေး ပုံစံ (social landscape) နဲ့ ၎င်းတို့ရဲ့ ဖြစ်လာနိုင်ချေ ရှိတဲ့ ရိုက်ခတ်မှု (potential social impact) တို့ကို စဥ်းစားမိသည်။ sex education ပေးတယ် ဆိုတဲ့ ခေါင်းစဥ် အမိုးအောက်မှာနေတဲ့ လူအချို့ရဲ့ အပြောအဆိုက ပညာပေးတာထက် ဒါက ဒီလို လုပ်လို့ရပါတယ်ဆိုတဲ့ ရေးလာမြောင်းပေးတဲ့ သဘောကို ဆောင်တာ တွေ့ရသည်။ လူမှုကွန်ယက်ကို သုံးတဲ့ အသက် ၁၆-နှစ်အောက် ကလေး တွေ အများကြီး ရှိကြသည်။ ၎င်းတို့အတွက် ရင်လေးမိသည်။ ပြီးခဲ့တဲ့ ဗုဒ္ဓဟူးနေ့ ကပင် ဖလော်ရီဒါ ပြည်နယ်မှ ဥပဒေ တစ်ခု အတည်ပြု ခဲ့သည်။ အသက် ၁၆-နှစ် အောက် ကလေးတွေကို လူမှုကွန်ယက် ပေးမသုံးရဆိုတဲ့ ဥပဒေ။ ရီပါပလစ်ကမ်တွေ လွှမ်းမိုးတဲ့ လွတ်တော်ကနေ အတည်ပြုခဲ့တာကိုး။တူမလေးက မြန်မာနိုင်ငံက ပညာရေး၊ လူမှုရေး အတွေးအခေါ် အယူအဆ အစရှိတာတွေနဲ့ ထိတွေ့ အခြေခံပြီး ပညာရေး အဆင့်အတန်း နိမ့်ကြတဲ့ ဝန်းကျင်မှာ ကြီးပြင်းလာရမှာကိုး။ မြန်မာ ယဥ်‌ကျေးမှုကို မည်သို့ပင် ဖက်တွယ်နေပါစေ၊ လက်တွေ့မှာ သူကလေးရဲ့ အနာဂက်က မှောင်မှိက်လွန်းလှသည်။ တကယ်တော့ ယဥ်ကျေးမှုဆိုသည်ကား လူတဦးချင်းရဲ့ အမူအကျင့်တွေ ပေါင်းစပ်ပြီးမှ ဖြစ်ထွန်းလာကြတာ မဟုတ်ပါလော။

အပြောင်းအလဲများလွန်းပြီး ရှုပ်ထွေးလွန်းလှတဲ့ ယနေ့ခေတ် လူ့အဖွဲ့အစည်း (sophisticated society) မှာ ကျင်လည်ဖို့ (navigate) အတွက် မြင့်မားသော ပညာအရည်အချင်း၊ အတွေးအခေါ် ၊ ရှု့ မြင်သုံးသပ်ဖို့ လိုအပ်သည်။ ကျား မ တန်းတူ အခွင့်အရေး (gender equality) ရဖို့ တောင်းဆိုနေကြတဲ့ ကြားထဲမှာ လိင်တူနဲ့ လိင်အပြောင်းအလဲလုပ်ထားသူတွေ (gender neutral, gender identity) ရဲ့ အခန်းကဏ္ဍ၊ နိုင်ငံတစ်နိုင်ငံအတွက် လူဝင်မှု ပြဿနာ (immigration crisis) တွေ အကြာင်း၊ နိုင်ငံရေး အပြောင်းအလဲမှာ ဖြစ်လေ့ရှိတဲ့ အပြောင်းအလဲ (social norm) တွေ၊ စီးပွားရေး လုပ်ငန်းရှင်နဲ့ ပညာရှင်တို့ရဲ့ မတူကွဲပြားတဲ့ ရပ်တည်ချက် ခံယူချက်တွေကို နားလည်နိုင်မှ ယနေ့ လူ့အဖွဲ့အစည်းမှာ အဆင့်အတန်းမြင့်မြင့် ကျင်လည်နိုင်မည်။

ဆိုခဲစေ မြဲစေဆိုတဲ့ စကားရှိပေမဲ့လည်း ကိုယ်ပြောသည့် စကား၊ ကိုယ်ရေးသည့် စာ၊ အသုံးအနှုံးတို့သည် အထက်က ‌‌ပြောခဲ့သည် လူမှု ရေးပြဿနာတို့နဲ့ အစဥ် ချိန်ထိုး တွက်ဆပြီး ပြောတတ်၊ ဆိုတတ်ရသည်။ ပစ်လွတ်လိုက်တဲ့ နူတ်ထွက်စကားတို့သည် ဘူမာရမ် (boomerang) လို ကိုယ်စီ တစ်ပတ်ပြန်လည်လာတတ်တဲ့ သဘောရှိသည်။ သက်သေ သာဓကအဖြစ် ရိုအင်ဂျာအရေးကဲ့သို့သော မြန်မာနိုင်ငံမှာ ဖြစ်ပျက်ခဲ့တဲ့ အဖြစ်အပျက်တွေ အများကြီး ရှိသည်။ နိုင်ငံရေး စီပွားရေး မူဝါဒ၊ လူမှုရေး အတွေးအခေါ် အယူအဆတို့သည်လည်း ဘူမာရမ် ကဲ့သို့ပင်။

မနေ့က ဒေါ်နယ်‌‌ဒရမ့် မဲဆွယ်ပွဲမှာ ပြောတာ ကြားလိုက်ရသည်။ သူသာ သမ္မတ ဖြစ်ခဲ့ပါက DEI (diversity, equity, and inclusion) program တွေ ရပ်ပစ်မည်လို့ ကြိမ်းဝါးထားသည်။ ဒီမိုကရက် သမ္မတ လက်ထက်မှာ လူတိုင်း တန်းတူ အခွင့်အရေး ရအောင် DEI မူဝါဒတွေကို ပညာရေးနယ်ပယ်၊ အစိုးရ လုပ်ငန်းတွေ မှာ ထဲထဲဝင်ဝင် ချမှတ်ထားသည်။ ပုဂ္ဂလိက နယ်ပယ်တွေဖြစ်တဲ့ ကိုအော်ပရိတ် (corporate) ကုမ္ပဏီတွေလည်း အများပြည်သူအလိုက် ထို မူဝါဒကို လိုက်လျောရသည်။ လက်တွေ့ DEI သဘောသဘာဝက အရည်အချင်း တော်တာ တတ်တာထက်၊ ယောင်္ကျား မိန်းမ အရည်အတွက် မျှမျှတတ၊ အသားရောင်မတူညီတဲ့လူ အရည်အတွက် မျှမျှ တတ ရှိဖို့က ဦးစား‌‌ပေးပထမအဆင့် ဖြစ်သည်။ ပြီးတော့မှသာ အရည်းအချင်းကို ဒုတိယဦးစားပေးအနေ ဖြင့် စဥ်းစားရသည်။ ထို နိုင်ငံရေး မူဝါဒ ဘူမာရမ် ကိုတော့ ပစ်လွတ်လိုက်ကြသည်။ ထို မူဝါဒရဲ့ ကောင်းကျိုး ဆိုးကျိုး ကို ကျွန်တော်တို့ စောင့်ကြည့် သုံးသပ်ကြည့်နေကြဆဲပင်။

နယူးယောက်မြို့ မှာ ရပ်ကွက်အလိုက် ကျောင်းကောင်းတယ်၊ မကောင်းဘူး ဆိုပြီး ရှိကြသည်။ DEI မူအရ မြို့တော်ဝန်က အောင်ချက်မ‌ကောင်းသောကျောင်းမှ ကျောင်းသူ ကျောင်းသားများကို အောင်ချက်ကောင်းသော ကျောင်းများဆီသို့ ပိုပြီး ကျောင်းသူ ကျောင်းသားများကို မျှတအောင် ရောမွေ ပစ်လိုက်သည်။ အောင်ချက်ကောင်းသော ကျောင်းမှ ကျောင်းသား မိဘများက မကျေနပ်ကြချေ။ သူရို့ သားသမီးတွေကို ဆိုးသွမ်းသော ကျောင်းသားများနှင့် အတူတကွ စာသင်ယူရသည် မကြိုက်ကြ ချေ။ အချို့ ကျောင်းသားတွေကလည်း ဆရာ ဆရာမကို အနိုင်ကျင့်သည် အထိ ဆိုးကြသည်။ ဥပ‌ဒေက ဘာမှ လုပ်လို့ မရ။ ရုပ်ရှင်ထဲကလို လူစွမ်းကောင်းဆရာတွေ လက်တွေ့ မှာ မရှိကြချေ။

တက္ကသိုလ်ဝင်ခွင့် လျှောက်ကြသည့် အခါတွင်လည်း DEI မူအရ အသားအရောင်အလိုက် လူဦးရေ မျှတအောင် ရွေးချယ်ကြရသည်။ အာရှနွယ်ဖွား ကျောင်းသူကျောင်းသား မိဘတို့ ငြီးတွားကြသည်။ ကျောင်းတွေက လက်ခံသည့် လူဦးရေကို အသားရောင် မတူညီသော လူမျိုးနွယ်တို့ အလိုက် ရွေးချယ်လက်ခံကြသည်။ မည်သို့ပင် အရည်အချင် ပြည့်မီပါစေ ကိုယ့်အသားရောင် ကိုယ့်လူမျိုးစုအတွက် လူပြည့်သွားပါက ကျောင်းဝင်ခွင့် ရလိမ့်မည် မဟုတ်ချေ။ လူ့အဖွဲ့အစည်းကို အဲလို တည်ဆောက်ဖို့ အစိုးရ မူက လမ်းကြောင်း ချပေးထားတာကိုး။ အ‌ကောင်းဆုံးဆိုတဲ့ လူ့အဖွဲ့အစည်း နှင့် မျှတသော လူအဖွဲ့အစည်းတို့ရဲ့ လွန်ဆွဲ အားပြိုင်မှု ပုံရိပ်ပင်။ ထိုမူတွေရဲ့ ကောင်းကျိုး ရှိသလို ၊ ဆိုးကျိုးတွေ လည်း ရှိသည်။

မြန်မာနိုင်ငံ နိုင်ငံရေး အပြောင်းအလဲဖြစ်တိုင်း နိုင်ငံခြားသို့ ပြောင်းရွှေ့ အခြေချတဲ့ မြန်မာနိုင်ငံသားတို့ အများ အပြား ရှိခဲ့သည်။ ဦးသန့် အရေးအခင်းမှ စလို့၊ ၈၈ အရေးအခင်း၊ ၉၆ အရေးအခင်း၊ ရွှေဝါရောင်မှစလို့ လက်ရှိ နွေဦးတော်လှန်ရေး။ ကျွန်တော်တို့ နိုင်ငံ တော်လှန်ရေးသည် နှစ်ရှည်ကြာအုံးမည်။ အရေးအခင်းတိုင်းမှာ ကိုယ်ယုံကြည်ရာ နိုင်ငံရေး ရပ်တည်ချက်အတွက် အသက်ပေးဆပ်ခဲ့ရသူတွေ အများကြီးရှိခဲ့သည်။ လည်တဲ့သူ သို့မဟုတ် လည်လည်ဝယ်ဝယ်ရှိတဲ့သူတွေ နိုင်ငံခြားရပ်ခြား လွတ်မြောက်ရာကို သွားနိုင်ကြသည်လို့ ပြောရမည်။ လည်လည်ဝယ်ဝယ် မရှိတဲ့ သူတွေက စောင့်နေကြတုံး။ မဆီမဆိုင် ကန်တတ်ကီပြည်နယ်မှာ နေတုံးက သိကျွမ်းခဲ့တဲ့ ကိုစောဆီးကို သတိရမိသေးသည်။ သူ့နာမည် အရင်းက ကိုလှမောင်၊ အညာသား။ ကရင်နာမည်ကို နယ်စပ်ကနေ သူဝယ်ခဲ့တာတဲ့။

ယုံကြည်ချက်ကြောင့် လက်နက်ကိုင် တော်လှန်သူတို့ အခက်အခဲ ဆင်းရဲ ဒုက္ခခံလျက် အသက်ပေး တိုက်ပွဲဝင်နေကြဆဲပင်။ ပြီးခဲ့သော အရေးအခင်း အဆက်ဆက်တို့ကို အခြေပြုပြီး ဘဝသစ်ကို တည်ဆောက်ကြသော အခြေစိုက် မြန်မာ(myanmar immigrant) တို့ရဲ့ ဘဝတည်ဆောက်မှု၊ အပြောင်းအလဲတို့ကို ခန့်မှန်း သုံးသပ်ရသည်။ အခြေစိုက် မြန်မာလူမျိုးတို့သည် အများစုက နိုင်ငံရေး ခိုလှုံခွင့်ဖြင့် တရားဝင် နေထိုင်ခွင့်ကို ပြောင်းယူကြရသည်။ အများ မိုးခါရေ သောက်သည့်အခါ သူရို့ လည်း သောက်ကြရတာကိုး။ မည်သို့ပင် ဆိုစေကာမူ တောင်အမေရိကမှ ဝင်ရောက်လာသည့် လူမျိုးစု၊ တရုတ်နိုင်ငံက ဝင်ရောက်လာသည် တရုတ်နိုင်ငံသား အရည်အတွက်တို့နှင့် နှိုင်းယှဥ်သည့် အခါ မြန်မာလူမျိုး ပြောင်းရွှေ့ အခြေစိုက်နေထိုင်သူရသူတို့ အလွန်နည်းကြသေးသည်။ တောင်အမေရိကမှ တရားမဝင် ဝင်လာသောအခြေစိုက်သူ (immigrant) တို့ကို ကိုင်တွယ်‌ဖြေရှင်းဖို့ မူဝါဒများကိုလာမည့် အမေရိကန် သမ္မတ‌ရွေးကောက်ပွဲတွင် ဆုံးဖြတ်ကြရအုံးမည်။ သမ္မတ‌ဟောင်း ဒေါ်နယ်‌‌ဒရမ့် လက်ထက်တွင် H1-b နှင့် ခေါ် ယူသော ပြည်ပ အလုပ်သမား ဦးရေ အများကြီး လျော့ချခဲ့သည်။

ယနေ့ အချိန်တွင် မြန်မာပြည်ရဲ့ ပြည်တွင်း တိုင်းရင်းသားလက်နက်ကိုင် အဖွဲ့အစည်းတို့ အချက်ကောင်းလို့ သုံးသပ်မိသည်။ ၎င်းတို့ ရည်ရွယ်ချက် အောင်မြင်အောင် အကောင်အထည်ဖေါ်နိုင်ခဲ့ကြသည်။ နယ်မြေစိုးမိုးမှု နဲ့ အတူ၊ သြဇာအာဏာသည်လည်း အတူဒွန်တွဲ ပါလာသည် မဟုတ်ပါလော။ သူ့ရို့သည် သူရို့ တိုက်ယူရရှိသည့် နယ်မြေအတွက် သြဇာအာဏာကို ဆုတ်ကိုင်ထားကြလိမ့်အုံးမည်။ တနေ့က ဝ၊ ကိုးကန့် လူမျိုးတို့အကြာင်း မှတ်တမ်းတင်ထားသော (documentary) ရုပ်ရှင်ကို ကြည့်မိသည်။ ၎င်းတို့၏ ယဥ်ကျေးမှု၊ အုပ်ချုပ်မှု စနစ်တို့သည် မြေပြန့် မှ တိုင်းရင်းသားတို့ (ကျွန်တော်အပါအဝင်) ပါးစပ်အဟောင်းသားနဲ့ ကြည့်ရအောင် အလှမ်းဝေးလွန်းလှသည်။ ရခိုင်ပြည်နယ် လွတ်‌မြောက်ခဲ့မည် ဆိုရင်တောင် အနည်းဆုံး ရခိုင်ပြည်မှ အဘုချေ အကြောင်းကို ကျွန်တော်သိလိမ့်အုံးမည်။ မြန်မာနိုင်ငံရေးအကြောင်း ‌ပြောချင်ပေမယ့် ပြည်ပမှာ လွတ်မြောက်နေသူ တစ်ယောက်အနေဖြင့် ပြောချင်သည့်အရာအချို့ မြိုသိပ်ရသည်။ ပြည်တွင်းကို ပြန်ရောက်လို့ ရင်ဖတ်ချင်း နီးတဲ့အခါမှ အိတ်သွန်ဖာမှောက် ခံစားချက်တို့ကို ပြောတော့ မည်။

နှမ အလတ်မလေး အမေရိကန်နိုင်ငံ နေထိုင်ခွင့်ကံစမ်းမဲ‌ပေါက်လို့ အမေရိကန်နိုင်ငံရောက်စက ‌ပြောသည့် စကားကို မှတ်မိသည်။ နောက် သုံးနှစ်လောက်နေတဲ့ အခါ မြန်မာပြည် ပြန်မည်လို့ ကြွေးကြော်ခဲ့သည်။ ကျွန်တော်က ပြုံးပဲ ကြည့်နေခဲ့သည်။ ထိုစကားကို ကြားခဲ့ရတာ လွန်ခဲ့သော ဆယ်နှစ်‌ကျော်က။ ယနေ့ ထက်တိုင် သူကလေး ဒီနိုင်ငံမှာ ရှိနေသေးသည်။ လူ့လောက လူ့ဘဝတွေအကြောင်း နားလည် သိတတ်လွန်းလို့ အရာရာကို အပြုံးဖြင့် နားလည်စွာ ကြည့်တတ်ခဲ့ရသည်။ ခံစားချက်တို့နှင့် လက်တွေ့ ဘဝသည် အလှမ်းဝေးလွန်းလှသည်။ မည်သို့ပင် ဆိုစေ ကံစမ်းမဲပေါက်လို့ ရောက်သည်ပဲ ဖြစ်ဖြစ်၊ အတု လက်ထပ်လို့ ရောက်သည်ပဲ ဖြစ်ဖြစ် (ဟိုတလောက ဒေါ်လာ သုံးသောင်းနဲ့ လိင်တူချင်း အတုလက်ထပ်ပြီး ခေါ် လို့ရတယ်ဆိုတဲ့ သတင်းကြားမိလို့ စိတ်ဝင်တစား နားထောင်မိသေး သည်။ နောက်မှာ အော် ငါနဲ့မှ မဆိုင်တာ ဆိုပြီး စိတ်လျော့ လိုက်ရသေးသည်)၊ အများ မိုးခါရေ သောက်သလို ခိုလုံခွင့်နှင့်ပဲ နေနေ ။ အားလုံးကို ချစ်ခင်စွာ ကြိုဆိုမိသည်။ ရံဖန်ရံခါ ကျွန်တော်က ခင်ဗျားထက် စောရောက်တာ ကြာနေပြီး ဆိုပြီး နှစ်တွေ လာကြွားသူကို တွေ့ ရတတ်သည်။ ကျွန်တော်တို့ အားလုံးသည် အတူတူနှင့် အနူနူ ပဲ မဟုတ်ပါလော။ အနူနူကို လက်မခံပါက ကျွန်တော်ပဲ နူလိုက်ပါရစေ။

အဲဒီတော့ ပြောကြ ဆိုကြ ရေးကြတဲ့ အခါ အပြစ်လွတ်တဲ့ စာ၊ အပြစ်လွတ်တဲ့ စကား ဘယ်လို လုပ်ရ ပါ့လို့ မေးစရာ ရှိတာပေါ့။ ပိန်တာ၊ ဝတာ၊ အိုတာ ပျိုတာ၊ ယောင်္ကျား မိန်းမ၊ လိင်တူ လိင်ကွဲ အသားရောင် မတူတာတွေကို အပြစ်လွတ်တဲ့ စကား ပြောတတ်ဖို့ လေ့ကျင့် ယူရသည်။ လေ့လာရသည်။ တဖြည်းဖြည်းချင်းနဲ့ အပြစ်လွတ်တဲ့ စကားကို ပြောတတ်လာလိမ့်မည်။ သို့ မဟုတ်ပါ ကျွန်တော်တို့ မြန်မာ လူအဖွဲ့အစည်းသည် နွံထဲမှာ နစ်သထက် နစ်နေ အုံးမည်။ ယဥ်ကျေးမှု နောက်ကောက်ကျ ကျန်နေ အုံးမည်။

The rise of UWSA

Over the past two years, I have been following Wa Channel and Wa State TV media anticipating insights into the activities of the United Wa State Army (UWSA). Throughout this period, UWSA has maintained a relatively low profile on social media, behaving pretty well I would say, not doing anything falan falan on social media, even in the aftermath of the Myanmar military coup in February 2021, where they are sidelining their military strength.

I also wanted to see how Tun Myat Naing’s ambition align with the de facto state of Wa and his adaptation on how Wa state was shielding its territory against the arbitrary despotism of the Myanmar regime. 

Recently, it seems that the UWSA is inching closer to wielding its sovereignty and bolstering its military capabilities. I applaud for that. However, the governing principles of the state and their commitment to upholding the rule of law remain largely unknown to the Burmese people. 

I am skeptical that UWSA's inclination to extend its military campaigns to the lowlands and establish authority there. The substantial cultural differences and the unpredictable behavior of the Burmese people pose significant challenges to such an expansion. 

In revisiting the latest iteration of the United States' Burma Act, now incorporated into the National Defense Authorization Act (NDAA) 2023, I noted substantial differences from the original version introduced in the Senate and passed by the House of Representatives. This revised Burma Act appears to lend support to the National Unity Government (NUG) but does not explicitly endorse Ethnic Armed Organizations (EAOs) or People's Defense Forces (PDFs). I wonder what would entail with the latest swing of NUG’s foreign policy towards China, but I do not think it matters either way. 

Washington's political stance on Myanmar reflects a stringent criterion: anyone, be it activists, politicians, or lobbyists, who approach Washington must pass the "Rohingya exam." United States Agency for International Development's (USAID) announcement of an additional $87 million to support Rohingya refugees in December 2023. The Biden administration has also declared $116 million in humanitarian assistance for the people in Myanmar, Bangladesh, and the region. It is apparent that the U.S. aims to decisively resolve the Rohingya crisis, ensuring it does not recur. Given that this financial aid is sourced from taxpayers, it is likely that Republicans will seek to shift their focus towards domestic affairs in the long run